स्वराज्य पक्ष

स्वराज्य पक्ष उदयाची कारणे
* म. गांधीचा चळवळ तहकुबीचा आदेश
* सरकारची ताठर भूमिका
* राष्ट्रसभा व मुस्लिम लीग यांच्यातील सहकार्याची समाप्ती
* गांधीजींची अनुपस्थिती
* चौकशी समितीचा निष्कर्ष

स्वराज्य पक्षाची स्थापना
* मोन्टेग्यू चेम्सफर्ड सुधारणा अंतर्गत होऊ घातलेल्या निवडनुकीवर बहिष्कार घालावा असे राष्ट्रसभेचे धोरण होते.
* परंतु हा बहिष्कार घालण्याऐवजी कायदे मंडळात प्रवेश करून सरकारला सनदशीर मार्गाने विरोध करावा असे काही नेत्यांना वाटत होते.
* त्यामुळे राष्ट्रसभेची फेरवादी नावाचा गट सी. आर. दास. व मोतीलाल नेहरू यांच्या नियंत्रणाखाली स्थापन झाला.
* नाफेरवादी एक गट डॉ राजेंद्रप्रसाद वाल्लभबाई पटेल यांच्या नियंत्रणाखाली तयार झाला. काँग्रेस पक्षाशी एकनिष्ठ राहून तिच्या अंतर्गत स्वराज्य पक्षाची स्थापना डिसेंबर १९२२ मध्ये फेरवादी विचारवंतानी केली.

स्वराज्य पक्षाची उदिष्टे
* आपल्या मताचा प्रसार करून असहकार चळवळीमुळे लोकांच्या मनात निर्माण झालेला गैरसमज दूर करून व निवडणुका लढवणे व कायदे मंडळाचे सभासदत्व प्राप्त करणे.
* सर्वसामान्य जनतेच्या मनामध्ये स्वराज्याची तळमळ कायम ठेवून राष्ट्रीय चळवळीत प्रगती करणे आवश्यक होते.
* ब्रिटीश शासनाच्या दडपशाही विरुद्ध आवाज उठवून हिंदुस्तानच्या घटनेत आवश्यक ते अनुकूल परिवर्तन घडवून आणणे.
* देशातील सर्व हिंदू मुसलमानामध्ये ऐक्याची भावना निर्माण करणे.
* ब्रिटीश शासनाची हिंदुस्तानच्या बाबतीत असलेली ताठर भूमिका बदलून कल्याणकारी राज्य स्थापन करणे.

स्वराज्य पक्षाची कार्ये
* सरकारच्या धोरणावर प्रहार
* चळवळीची जागृती
* चळवळीचे कार्यक्रम
* गोलमेज परिषदेची उभारणी