शैक्षणिक प्रक्रियेचे प्रकार
* औपचारिक शिक्षण - जी शिक्षण प्रक्रिया साचेबद्ध पद्धतीने आणि नियमाने चालते तिला औपचारिक शिक्षण असे म्हणतात. शाळा, महाविद्यालये व विद्यापीठे यासारख्या शिक्षणसंस्थामधून दिले जाणारे शिक्षण हे औपचारिक असते. यामध्ये शिक्षण प्रक्रिया हि कालबद्ध, नियमबद्ध, विशिष्ट उदिष्टनुरूप असते. ठराविक अभ्यासक्रम, ठरावीक विद्यार्थी व शिक्षक, अभ्यासक्रम ठरवून दिलेला असतो.
* सहज शिक्षण - कोणत्याही प्रकारचा आकार, साचा नसलेली ज्ञान, कौशल्य संपादन करण्याची पद्धत म्हणजे सहज शिक्षण होय. जीवन जगात असणाऱ्या मिळणाऱ्या अनुभवातून इतरांच्या अनुकरणातून, मार्गदर्शनातून कौशल्य व मुल्ये संपादित केली जातात. यामध्ये कोणताही संस्थात्मक सहभाग नसतो. परिस्थिती अभ्यासून घेतलेले शिक्षण म्हणजे सहज शिक्षण होय.
* अनौपचारिक शिक्षण - औपचारिक शिक्षणाच्या चौकटीबाहेर शिक्षणाच्या गरजा पूर्ण करणारी व्यवस्था म्हणजे अनौपचारिक शिक्षण होय. अनौपचारिक शिक्षण हे सहज शिक्षणापेक्षा वेगळे आहे. सहज शिक्षणासाठी सुविहित व्यवस्था नसते तर अनौपचारिक शिक्षणासाठी सुवीहीत व्यवस्था करण्यात आलेली असते.
प्रौढ शिक्षण
* प्रौढ शिक्षण हा अनौपचारिक शिक्षणाचाच एक भाग आहे. औपचारिक शिक्षण व सहज शिक्षण यांच्यातील दुवा म्हणजे प्रौढ शिक्षण होय.
* जीवनभराच्या जबाबदाऱ्या पार पडण्यासाठी स्त्री पुरुषांनी आपल्या क्षमतेनुसार, गरजेनुसार घेतलेले सर्व प्रकारचे शैक्षणिक अनुभव म्हणजे प्रौढ शिक्षण होय.
* प्रौढ शिक्षणाची उदिष्टे - प्रौढ शिक्षनाबाबत युनेस्कोने १९७६ साली उदिष्टे स्पष्ट केली आहेत.
* नवीन ज्ञान, दृष्टीकोन गुणवत्ता व वर्तणुकीतील बदल प्राप्त करण्यासाठी दृष्टीकोन विकसित करणे.
* महत्वाच्या समस्यांबाबत आणि सामाजिक बदलाबाबत जाणीव जागृती निर्माण करतात.
* कामाच्या जगात व्यक्तिगत सहभागीत्वाचे महत्व व्यक्तीस जाणून देणे.
* भौतिक व सांस्कृतिक वातावरण आणि लोक यांच्यामधील संबंध बाबत जाणीव जागृत करणे.
* परंपरा आणि संस्कृतिच्या विविधतेबद्दलच्या आत्मीयता निर्माण करणे.
* राष्ट्रीय पातळीवर १९७७ साली राष्ट्रीय प्रौढ शिक्षण मंडळाची स्थापना करणायत आली आहे. यामध्ये शिक्षणमंत्री, विद्यापीठ अनुदान आयोग, समाज कल्याण मंडळे ग्रामोद्योग मंडळ व भारतीय प्रौढ संस्था यांचे प्रतिनिधी असतात.
* राज्य पातळीवर प्रौढ शिक्षणाचे प्राधिकरण असून मुख्यमंत्री त्याचे परमुख असतात.
* जिल्हा पातळीवर जिल्हा शिक्षण मंडळ असून शिक्षणाच्या सर्व कार्यक्रमाचे नियोजन आणि प्रशासन त्याच्याकडे सोपविले जाते.
* ग्रामपातळीवर ग्रामशिक्षण समिती स्थापन आली असून ग्रामीण शिक्षणाबाबत जबाबदाऱ्या या समितीवर सोपविण्यात आल्या आहेत.
* औपचारिक शिक्षण - जी शिक्षण प्रक्रिया साचेबद्ध पद्धतीने आणि नियमाने चालते तिला औपचारिक शिक्षण असे म्हणतात. शाळा, महाविद्यालये व विद्यापीठे यासारख्या शिक्षणसंस्थामधून दिले जाणारे शिक्षण हे औपचारिक असते. यामध्ये शिक्षण प्रक्रिया हि कालबद्ध, नियमबद्ध, विशिष्ट उदिष्टनुरूप असते. ठराविक अभ्यासक्रम, ठरावीक विद्यार्थी व शिक्षक, अभ्यासक्रम ठरवून दिलेला असतो.
* सहज शिक्षण - कोणत्याही प्रकारचा आकार, साचा नसलेली ज्ञान, कौशल्य संपादन करण्याची पद्धत म्हणजे सहज शिक्षण होय. जीवन जगात असणाऱ्या मिळणाऱ्या अनुभवातून इतरांच्या अनुकरणातून, मार्गदर्शनातून कौशल्य व मुल्ये संपादित केली जातात. यामध्ये कोणताही संस्थात्मक सहभाग नसतो. परिस्थिती अभ्यासून घेतलेले शिक्षण म्हणजे सहज शिक्षण होय.
* अनौपचारिक शिक्षण - औपचारिक शिक्षणाच्या चौकटीबाहेर शिक्षणाच्या गरजा पूर्ण करणारी व्यवस्था म्हणजे अनौपचारिक शिक्षण होय. अनौपचारिक शिक्षण हे सहज शिक्षणापेक्षा वेगळे आहे. सहज शिक्षणासाठी सुविहित व्यवस्था नसते तर अनौपचारिक शिक्षणासाठी सुवीहीत व्यवस्था करण्यात आलेली असते.
प्रौढ शिक्षण
* प्रौढ शिक्षण हा अनौपचारिक शिक्षणाचाच एक भाग आहे. औपचारिक शिक्षण व सहज शिक्षण यांच्यातील दुवा म्हणजे प्रौढ शिक्षण होय.
* जीवनभराच्या जबाबदाऱ्या पार पडण्यासाठी स्त्री पुरुषांनी आपल्या क्षमतेनुसार, गरजेनुसार घेतलेले सर्व प्रकारचे शैक्षणिक अनुभव म्हणजे प्रौढ शिक्षण होय.
* प्रौढ शिक्षणाची उदिष्टे - प्रौढ शिक्षनाबाबत युनेस्कोने १९७६ साली उदिष्टे स्पष्ट केली आहेत.
* नवीन ज्ञान, दृष्टीकोन गुणवत्ता व वर्तणुकीतील बदल प्राप्त करण्यासाठी दृष्टीकोन विकसित करणे.
* महत्वाच्या समस्यांबाबत आणि सामाजिक बदलाबाबत जाणीव जागृती निर्माण करतात.
* कामाच्या जगात व्यक्तिगत सहभागीत्वाचे महत्व व्यक्तीस जाणून देणे.
* भौतिक व सांस्कृतिक वातावरण आणि लोक यांच्यामधील संबंध बाबत जाणीव जागृत करणे.
* परंपरा आणि संस्कृतिच्या विविधतेबद्दलच्या आत्मीयता निर्माण करणे.
* राष्ट्रीय पातळीवर १९७७ साली राष्ट्रीय प्रौढ शिक्षण मंडळाची स्थापना करणायत आली आहे. यामध्ये शिक्षणमंत्री, विद्यापीठ अनुदान आयोग, समाज कल्याण मंडळे ग्रामोद्योग मंडळ व भारतीय प्रौढ संस्था यांचे प्रतिनिधी असतात.
* राज्य पातळीवर प्रौढ शिक्षणाचे प्राधिकरण असून मुख्यमंत्री त्याचे परमुख असतात.
* जिल्हा पातळीवर जिल्हा शिक्षण मंडळ असून शिक्षणाच्या सर्व कार्यक्रमाचे नियोजन आणि प्रशासन त्याच्याकडे सोपविले जाते.
* ग्रामपातळीवर ग्रामशिक्षण समिती स्थापन आली असून ग्रामीण शिक्षणाबाबत जबाबदाऱ्या या समितीवर सोपविण्यात आल्या आहेत.
0 टिप्पणी(ण्या):
टिप्पणी पोस्ट करा