होमरूल चळवळ

* होमरूल म्हणजे आपल्या देशाचा कारभार करण्याचा आपणास अधिकार प्राप्त करून घेणे.

* इंग्लंडच्या जोडखातून मुक्त होऊन स्वराज्याचे अधिकार प्राप्त करून घेण्यासाठी होमरुलची चळवळ प्रथम आयर्लंडमध्ये सुरु झाली.

* डॉ. अनी बेझंट या विदुषीने तिचा प्रथम विचार मांडला.

* बेझंट ह्या जन्माने आयरिश होत्या, २५ सप्टेंबर १९१५ साली होमरूल लीग [ स्वराज्य संघ ] याची स्थापना करण्यात आली.

* त्यांच्या धार्मिक थिओसोफ़िकल सोसायटी हा संप्रदाय स्थापन केला.

* २ जानेवारी १९१४ रोजी मद्रास प्रांतात 'कॉमन विल' हे वृत्तपत्र स्थापन केले.

* इंग्लंडचा दौरा करून डॉ अनी बेझंट हिंदुस्तानात परतल्यानंतर त्यांनी मद्रासेत 'न्यू इंडिया' नावाचे एक आणखी वृत्तपत्र काढून आपले विचार सुरु केले.

लो. टिळकांची होमरूल चळवळ
* हिंदुस्तानासाठी स्वराज्य मागणे व त्यासाठी चळवळ उभारणे, हि त्यावेळी जहाल विचारसरणीच होती.
* बेझंट बाईच्या होमरूल चळवळीच्या अगोदरच त्यांनी १८ एप्रिल १९१६ रोजी त्यांना महाराष्ट्रात होमरूल चळवळ स्थापन केली होती. व जोसेफ बॉप्टिस्टा हे या लीग चे अध्यक्ष होते.
* न ची केळकर हे तिचे सचिव होते.


होमरूल चळवळीचे परदेशातील कार्य
* हिंदुस्त्नातील चळवळीचे कार्य हे परदेशातही उमटले.
* मद्रास हाय कोर्टाचे न्यायाधीश सर सुब्र्म्ह्न्यम अय्यर हे मद्रास प्रांतातील होमरूल लीगचे अध्यक्ष होते.
* ईंग्लंड व अमेरिकेतही होमरूल या संघटनेचे वृत्त या देशातील वृत्तपत्रानीही घेण्यास सुरवात केली.

होमरूल चळवळीचे कार्याचे परीक्षण
* राष्ट्रसभेच्या धोरणात बदल
* पाश्चात्य देशात हिंदी स्वराज्याबद्दल सहानुभूती
* मॉन्टेग्यू साहेबाची  इतिहास प्रसिद्ध घोषणा

होमरूल चळवळीचे उदिष्टे
* ब्रिटीश साम्राज्याचा अंतर्गत स्वराज्य ताबडतोब प्राप्त करणे
* देशातील लोकमत जागृत करून ते संघटीत करणे
* इंग्रजांच्या जुलुमी धोरणाचा परिचय सामान्य जनतेला करून देणे
* स्वराज्य मिळून देण्यासाठी देशातील सर्व साधनसामुग्रीचा वापर करणे
* इंग्रज प्रशासनाकडून भरीव राजकीय सुधारणा प्राप्त करणे.